Sán lá gan: Nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp điều trị

Sán lá gan, còn được gọi là fascioliasis, là một bệnh nhiễm ký sinh trùng gây ra bởi sán lá gan Fasciola hepatica và Fasciola gigantica. Đây là một loại ký sinh trùng có thể tấn công gan của người và động vật, gây ra nhiều triệu chứng và vấn đề sức khỏe.

Sán lá gan phát triển thông qua nhiều giai đoạn khác nhau trong quá trình ký sinh trùng. Chúng bắt đầu dưới dạng trứng trong phân của động vật nhiễm bệnh. Sau khi trứng nở ra, sán phải thông qua giai đoạn ấu trùng, lứa ấu trùng và lứa thành trùng trong cả môi trường nước và cảm thụ thức ăn từ cỏ hoặc cây.

Khi con người hoặc động vật ăn phải cỏ, lá hoặc thức ăn nhiễm sán, sán sẽ xâm nhập qua dạ dày và ruột non, sau đó lan truyền vào gan và túi mật.

Nguyên nhân

Bệnh sán lá gan là do sự nhiễm ký sinh trùng sán lá gan (Fasciola hepatica và Fasciola gigantica) gây ra. Dưới đây là chi tiết về nguyên nhân gây ra bệnh sán lá gan ở người:

1. Lây nhiễm từ thức ăn và nước uống: Con người thường nhiễm sán lá gan thông qua việc tiếp xúc với thức ăn hoặc nước uống bị nhiễm sán. Trong môi trường tự nhiên, các trứng sán được thải ra qua phân của động vật nhiễm bệnh. Trứng sau đó nở thành ấu trùng trong nước và cỏ. Khi con người ăn phải cỏ hoặc thức ăn nhiễm trứng, ấu trùng sán có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa.
2. Di chuyển qua các giai đoạn trong cơ thể người: Ấu trùng sán thường xâm nhập vào màng niêm mạc ruột non và qua tường ruột vào các mạch máu và mạch chất nhầy. Từ đó, chúng tiến vào gan và túi mật của người nhiễm bệnh.
3. Lan truyền trong cơ thể: Khi đã vào gan và túi mật, ấu trùng sán sẽ phát triển thành lứa ấu trùng và lứa thành trùng. Trong quá trình này, chúng di chuyển qua mô gan và gây ra các vết tổn mô. Điều này gây ra một loạt các triệu chứng và tác động đến chức năng gan.
4. Phản ứng miễn dịch và viêm nhiễm: Sự di chuyển của sán trong các cơ quan và mô trong cơ thể người thường gây ra phản ứng miễn dịch và viêm nhiễm. Điều này có thể dẫn đến các triệu chứng như đau bên phải vùng gan, sốt nhẹ, mệt mỏi và dấu hiệu viêm nhiễm khác.
5. Tình trạng nhiễm trùng nặng hơn: Trong trường hợp nhiễm sán nặng, chúng có thể tạo ra khối trùng và tắc nghẽn các ống mật, gây ra viêm gan cấp tính hoặc mãn tính.

Nguyên nhân chính gây ra bệnh sán lá gan ở người là tiếp xúc với thức ăn hoặc nước nhiễm trứng sán và sau đó, quá trình phát triển của ký sinh trùng trong cơ thể. Để ngăn ngừa bệnh sán lá gan, cần duy trì vệ sinh cá nhân, rửa thực phẩm thật sạch trước khi ăn, tránh tiếp xúc với nước nhiễm sán và ăn cỏ, lá hoặc thức ăn có nguy cơ nhiễm trùng.

Triệu chứng

Triệu chứng của bệnh sán lá gan có thể biểu hiện khác nhau và thường phụ thuộc vào mức độ nhiễm trùng, giai đoạn của bệnh và cơ địa của mỗi người. Dưới đây là một danh sách chi tiết về các triệu chứng phổ biến của bệnh sán lá gan:

1. Đau bên phải vùng gan: Đây là triệu chứng phổ biến và thường gây ra đau nhức hoặc cảm giác ép, đặc biệt tại vùng bên phải của hạ vùng ngực, nơi gan nằm. Đau có thể gia tăng sau khi ăn hoặc trong các hoạt động cần sự chuyển động của cơ thể.
2. Buồn nôn và nôn mửa: Bệnh sán lá gan có thể gây ra cảm giác buồn nôn và nôn mửa, đặc biệt khi ăn thức ăn nặng hoặc dầu mỡ.
3. Tiêu chảy hoặc táo bón: Rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy hoặc táo bón có thể xuất hiện do tác động của sán lá gan lên hệ tiêu hóa.
4. Mệt mỏi và suy yếu: Bệnh nhân có thể trải qua tình trạng mệt mỏi, suy yếu và cảm thấy mệt mỏi dù không có hoạt động vật lý nhiều.
5. Sưng vùng mặt và dị ứng da: Khi các ấu trùng sán lan truyền qua mạch máu và mô, chúng có thể gây ra phản ứng dị ứng, dẫn đến sưng vùng mặt, ngứa ngáy, dấu hiệu viêm nhiễm da và dị ứng da.
6. Sốt nhẹ: Một số bệnh nhân có thể trải qua cảm giác sốt nhẹ, đặc biệt trong giai đoạn sán di chuyển qua cơ thể.
7. Đau đầu: Một số người bệnh có thể trải qua đau đầu do phản ứng miễn dịch của cơ thể với sự hiện diện của sán lá gan.
8. Triệu chứng hô hấp: Khi sán lan truyền vào phổi, có thể gây ra ho, khản tiếng, khó thở.
9. Giảm cân không giải thích: Bệnh sán lá gan có thể gây ra sự suy giảm về thể trạng và giảm cân không giải thích.
10. Rối loạn chức năng gan và túi mật: Trong trường hợp nhiễm sán nặng, chúng có thể tạo ra khối trùng và tắc nghẽn các ống mật, gây ra viêm gan cấp hoặc mãn tính.

Nhớ rằng, các triệu chứng này có thể biến đổi và không phải tất cả mọi người đều phải trải qua tất cả các triệu chứng này. Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc ai đó có triệu chứng của bệnh sán lá gan, nên thăm bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Đối tượng nguy cơ

Các đối tượng có nguy cơ mắc bệnh sán lá gan bao gồm:

1. Người tiếp xúc với nước nhiễm trùng: Những người sống gần các khu vực có nhiễm trùng sán lá gan, như những nơi có nhiều ao, sông, đầm lầy, có khả năng tiếp xúc với nước nhiễm trùng chứa trứng sán lá gan.
2. Người tiêu thụ thực phẩm nhiễm trùng: Các loại thức ăn như cỏ, lá, rau cải, quả lựu chín, măng đắng và rau ngót có thể nhiễm trùng trứng sán lá gan. Người tiêu thụ các loại thực phẩm này mà không qua quá trình nấu chín, nên chú ý đến nguy cơ nhiễm sán lá gan.
3. Người tham gia nông nghiệp hoặc chăn nuôi: Những người làm công việc nông nghiệp, làm việc trong các trang trại, hoặc có tiếp xúc thường xuyên với động vật có thể bị nhiễm sán lá gan thông qua việc tiếp xúc với trứng sán trong phân của động vật.
4. Du khách đến các vùng có nguy cơ: Du khách đến các khu vực có tỷ lệ nhiễm sán lá gan cao cũng có nguy cơ bị nhiễm trùng nếu tiếp xúc với nước hoặc thực phẩm nhiễm sán.
5. Người thường xuyên ăn các loại thực phẩm có nguy cơ: Người thường xuyên tiêu thụ các loại thực phẩm tiềm ẩn nguy cơ nhiễm trùng, như các loại rau cải sống hoặc chưa qua xử lý nhiệt.
6. Người có hệ miễn dịch suy yếu: Các bệnh nhân suy giảm hệ miễn dịch, như người mắc bệnh tiểu đường, bệnh mãn tính, AIDS, hay đang điều trị hóa trị, có thể dễ dàng bị nhiễm trùng bởi sán lá gan.
7. Người sống trong cộng đồng có nguy cơ cao: Những cộng đồng nơi sán lá gan đã được báo cáo có tỷ lệ cao về nhiễm trùng, như các vùng nông thôn ở một số quốc gia, có nguy cơ cao hơn mắc bệnh.
8. Người tham gia hoạt động ngoài trời và thể thao: Các hoạt động như câu cá, cắm trại, chơi thể thao nước và tiếp xúc với nước nhiễm sán cũng có nguy cơ cao bị nhiễm sán.

Tuy nhiên, mọi người đều có thể nhiễm sán lá gan nếu tiếp xúc với nước hoặc thực phẩm nhiễm trùng. Để ngăn ngừa bệnh, quan trọng là duy trì vệ sinh cá nhân, rửa thực phẩm thật sạch trước khi ăn và tránh tiếp xúc với nước nhiễm sán hoặc thực phẩm có nguy cơ nhiễm trùng.

Phòng ngừa

Có một số biện pháp phòng ngừa bệnh sán lá gan mà bạn có thể thực hiện để giảm nguy cơ nhiễm trùng. Dưới đây là một số biện pháp quan trọng:

1. Chế biến thực phẩm đúng cách: Luôn rửa sạch thực phẩm thật sạch trước khi ăn và đảm bảo nấu chín thực phẩm một cách đầy đủ để giết chết các trứng sán lá gan và các ký sinh trùng khác.
2. Tránh tiếp xúc với nước nhiễm trùng: Nếu bạn sống trong khu vực có nguy cơ nhiễm sán lá gan, hạn chế tiếp xúc với nước từ các nguồn nước nhiễm trùng, như ao, sông, đầm lầy, nơi trứng sán có thể tồn tại.
3. Đảm bảo vệ sinh cá nhân: Luôn rửa tay bằng xà phòng và nước sạch sau khi tiếp xúc với động vật, đất đai hoặc bất kỳ môi trường nào có thể nhiễm sán.
4. Ăn thực phẩm an toàn: Tránh tiêu thụ thức ăn có khả năng nhiễm trùng, như rau sống, măng đắng, quả lựu chín và rau ngót chưa qua xử lý nhiệt.
5. Kiểm tra và điều trị động vật nuôi: Đối với người tham gia chăn nuôi hoặc có động vật nuôi, cần kiểm tra động vật để phát hiện và điều trị các trường hợp nhiễm sán lá gan.
6. Kiểm tra y tế định kỳ: Đối với những người sống trong các khu vực có nguy cơ nhiễm sán lá gan cao, thường xuyên thực hiện kiểm tra y tế để phát hiện sớm bất kỳ triệu chứng hoặc dấu hiệu nhiễm trùng.
7. Cảnh giác với du lịch: Nếu bạn định đi du lịch đến các vùng có tỷ lệ nhiễm sán lá gan cao, hỏi thông tin và thực hiện biện pháp phòng ngừa, như uống nước đóng chai và tránh tiếp xúc với nước nhiễm sán.
8. Sử dụng thuốc kiểm soát sán trong động vật: Đối với người tham gia chăn nuôi, hãy sử dụng thuốc kiểm soát sán cho động vật để giảm nguy cơ nhiễm trùng.

Biện pháp chuẩn đoán

Việc chuẩn đoán bệnh sán lá gan thường dựa vào kết hợp giữa triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm máu và hình ảnh y tế. Dưới đây là một số biện pháp chuẩn đoán chính để xác định bệnh sán lá gan:

1. Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể cho thấy một số dấu hiệu về tình trạng nhiễm sán lá gan, chẳng hạn như tăng số lượng tế bào trắng (biểu thị cho phản ứng miễn dịch), tăng enzyme gan, hoặc thậm chí có thể phát hiện các kháng thể đối với sán lá gan.
2. Siêu âm gan: Siêu âm gan có thể phát hiện các biểu hiện của sán lá gan như vết tổn mô gan hoặc các cụm trứng sán lá gan trong gan.
3. X-quang hoặc CT-scan: Các kỹ thuật hình ảnh này có thể được sử dụng để xác định mức độ tổn thương của gan và xác nhận sự hiện diện của sán lá gan.
4. Xét nghiệm phân: Kiểm tra phân để phát hiện có trứng sán lá gan trong phân. Tuy nhiên, trứng có thể không xuất hiện ngay sau khi nhiễm trùng, do đó, kết quả có thể không chính xác ở giai đoạn đầu.
5. Xét nghiệm kháng thể: Xét nghiệm máu để xác định có sự hiện diện của kháng thể chống sán lá gan. Tuy nhiên, kháng thể cũng có thể xuất hiện sau một thời gian dài sau nhiễm trùng.
6. Nội soi: Nội soi có thể được sử dụng để xem xét các vùng bị tổn thương trong hệ tiêu hóa và tìm kiếm sự hiện diện của sán lá gan.
7. Xét nghiệm tế bào dịch ổ bụng: Nếu cần, bác sĩ có thể thu thập mẫu tế bào dịch từ ổ bụng để xác định sự hiện diện của ấu trùng sán lá gan.
8. Tác quang máu: Một kỹ thuật ít sử dụng, trong đó một chất tác quang được tiêm vào tĩnh mạch và sử dụng để xác định sự hiện diện của ấu trùng sán lá gan.

Biện pháp điều trị

Điều trị bệnh sán lá gan thường dựa vào việc sử dụng các loại thuốc chống ký sinh trùng để tiêu diệt sán lá gan trong cơ thể. Một trong những thuốc thường được sử dụng hiệu quả để điều trị bệnh sán lá gan là triclabendazole. Dưới đây là mô tả chi tiết về biện pháp điều trị bệnh sán lá gan:

1. Triclabendazole: Đây là loại thuốc được sử dụng rộng rãi để điều trị bệnh sán lá gan. Triclabendazole hoạt động bằng cách tấn công hệ thần kinh và hệ tiêu hóa của sán lá gan, gây ra sự suy yếu và tiêu diệt ký sinh trùng. Thường thì liều thuốc sẽ được quy định dựa trên cân nặng và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.
2. Tôi ốc: Trong một số trường hợp nhiễm trùng nặng hoặc kháng thuốc, các phương pháp truyền thống như tôi ốc (chỉ sử dụng dược phẩm do bác sĩ kê đơn) cũng có thể được sử dụng để loại bỏ sán lá gan từ gan và túi mật.
3. Chăm sóc hỗ trợ: Trong giai đoạn điều trị, bệnh nhân cũng cần được cung cấp chăm sóc hỗ trợ như duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, đảm bảo đủ nước và chất dinh dưỡng.

Trong quá trình điều trị, việc thực hiện theo chỉ định của bác sĩ rất quan trọng. Ngoài ra, sau khi điều trị, có thể cần kiểm tra định kỳ để đảm bảo sự hoàn toàn loại bỏ sán lá gan khỏi cơ thể. Việc tư vấn và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa y học nội tiết, nhiễm trùng hoặc hệ tiêu hóa là quan trọng để đảm bảo điều trị hiệu quả và không gây tác dụng phụ nghiêm trọng.

Một số câu hỏi thường gặp

Bị sán lá gan có ngứa không?

Sán lá gan thường không gây ngứa trực tiếp. Triệu chứng chính của bệnh sán lá gan thường liên quan đến đau vùng gan, tiêu chảy, buồn nôn, mệt mỏi, và các triệu chứng khác liên quan đến hệ tiêu hóa và chức năng gan. Tuy nhiên, có thể có một số ngứa da hoặc phản ứng dị ứng da do phản ứng miễn dịch với sự hiện diện của sán lá gan trong cơ thể, nhưng ngứa này không phải là triệu chứng chính của bệnh.

Thuốc trị sán lá gan

Ngoài triclabendazole, còn có một số loại thuốc khác có thể được sử dụng như:

1. Albendazole: Thuốc này cũng có tác dụng chống ký sinh trùng và có thể được sử dụng trong trường hợp bệnh sán lá gan. Tuy nhiên, hiệu quả của albendazole đối với sán lá gan không bằng triclabendazole.
2. Praziquantel: Một loại thuốc chống ký sinh trùng thường được sử dụng để điều trị các loại sán khác, nhưng không phải là lựa chọn ưu tiên cho điều trị sán lá gan.

Sán lá gan có lây không?